10. Transparenca në Kohë Reale: Paneli i Shpenzimeve Publike për Maqedoninë

Po sikur çdo qytetar në Maqedoni të mund të shihte, në çdo moment, se ku po shkon çdo denar i parasë publike? Po sikur korrupsioni të mos kishte më ku të fshihej—not në marrëveshje të fshehta, jo në buxhete të paqarta, as në kontrata për miqtë? Kjo nuk është fantazi. Dhe fillon me një mjet të fuqishëm: një panel kombëtar i shpenzimeve publike, i përditësuar në kohë reale dhe i aksesueshëm për të gjithë.

Kjo nuk është ëndërr. Është domosdoshmëri. Sepse derisa të mund t’i ndjekim paratë, nuk mund ta rregullojmë sistemin.

Problemi: Para publike, marrëveshje private

Çdo vit, miliarda denarë shpenzohen nga ministritë, komunat dhe ndërmarrjet publike. Megjithatë, qytetarët kanë pak ose aspak mënyrë për të ditur sa po shpenzohet, për çfarë dhe me kë. Buxhetet publikohen shpesh me gjuhë teknike, pa ndarje të qartë. Kontratat ndahen pas dyerve të mbyllura. Pagesat bëhen pa kontroll.

Kjo mungesë transparence krijon një klimë ideale për korrupsion, keqmenaxhim dhe vjedhje.

Zgjidhja: Të dhëna në kohë reale

Një panel kombëtar i shpenzimeve publike do t’i lejonte çdo qytetari—gazetar, sipërmarrës, student—të monitorojë se si po përdoren fondet publike. Ky panel do të ishte:

• I aksesueshëm publikisht përmes një faqeje të thjeshtë dhe të lehtë për përdorim.

• I përditësuar çdo ditë ose javë, me të dhëna të drejtpërdrejta nga të gjitha institucionet shtetërore.

• I ndarë sipas ministrive, komunave dhe sektorëve—për analizë të detajuar.

• I lidhur me të dhënat e prokurimit, që tregon kush i fitoi kontratat, sa u pagua dhe për çfarë shërbimi apo projekti.

• I kërkueshëm sipas fjalëve kyçe, datave ose rajoneve—për hetime të lehta dhe të arritshme.

Me pak fjalë: transparencë radikale në veprim.

Përfitime përtej luftës kundër korrupsionit

Edhe pse paneli është mjet për të luftuar korrupsionin, ai është gjithashtu një mënyrë për të përmirësuar qeverisjen në përgjithësi. Qytetarët mund të ndjekin progresin e projekteve lokale. OJQ-të mund të monitorojnë shpenzimet për shëndetësi, arsim apo mjedis. Mediat mund të identifikojnë probleme dhe t’i ekspozojnë herët.

Po ashtu, zyrtarët do të mendojnë dy herë para se të autorizojnë pagesa të dyshimta—sepse e dinë që publiku po sheh.

Të mësojmë nga të tjerët

Vendet si Ukraina, Estonia dhe Kili tashmë kanë zbatuar platforma të tilla me sukses. Në Ukrainë, sistemi “ProZorro” e digjitalizoi dhe hapi të gjithë procesin e prokurimit publik—duke kursyer miliarda dhe rritur besimin publik. Maqedonia mund të bëjë të njëjtën gjë. Teknologjia ekziston. Të dhënat ekzistojnë. Çfarë mungon? Guximi politik.

Nga errësira në dritë

Ky panel do të jetë simbol i një Maqedonie të re—një vend që thotë: “Nuk kemi asgjë për të fshehur.” Ai do ta zhvendosë fuqinë nga pakica te shumica, nga të korruptuarit te qytetarët e përfshirë. Do t’i japë fund kulturës së fshehtësisë që ka lejuar korrupsionin për dekada.

Kur njerëzit shohin si po shpenzohen paratë e tyre, ata fillojnë ta marrin në dorë shtetin e tyre.

Paratë tona, e drejta jonë për të ditur

Kjo nuk është radikale. Është përgjegjësi. Populli i Maqedonisë financon shtetin përmes taksave. Ata kanë të drejtë të dinë se ku shkojnë ato para. Çdo cent. Çdo kontratë. Çdo ditë.

Le të hyjë drita. Le të rrjedhin të dhënat. Dhe le të mos ketë më vend për t’u fshehur korrupsioni.