11.Ndërtimi i Kulturës së Sinuatorëve: Inkurajimi i Integritetit dhe Llogaridhënies në Maqedoni

Në Maqedoni, të vërtetat më të mëdha shpesh thuhen me zë të ulët—nëpër zyra, gjatë një kafeje, pas dyerve të mbyllura. Njerëzit e shohin korrupsionin. Ata e dinë kush po vjedh. Ata e dinë si funksionon loja. Por heshtin. Jo sepse nuk u intereson—but sepse kanë frikë. Frikë se do të humbasin punën, sigurinë, të ardhmen.

Kjo heshtje nuk është apati. Është mbijetesë. Dhe pikërisht kjo është ajo që mban korrupsionin gjallë.

Nëse jemi serioz për ndryshim, duhet të ndërtojmë një kulturë të re—ku të flasësh nuk është e rrezikshme, por një akt i nderuar, i mbrojtur dhe i inkurajuar.

Sinjalizuesit: Vija e parë e mbrojtjes

Sinjalizuesit nuk janë krijues problemesh. Ata janë njerëzit brenda sistemit që ende besojnë në integritet. Ata zbulojnë marrëveshjet prapa skenës, manipulimin e fondeve publike, punësimet e trukuara dhe abuzimin me pushtetin.

Në shumë prej rasteve më të mëdha të korrupsionit në botë, nuk ishin hetuesit apo gazetarët që i zbuluan rastet—it was someone on the inside. Këta njerëz meritojnë më shumë sesa falënderime. Ata meritojnë mbrojtje ligjore, mbështetje publike dhe respekt institucional.

Pse njerëzit heshtin

Në Maqedoninë e sotme, çmimi i të folurit shpesh është i padurueshëm. Sinjalizuesit përballen me:

• Hakmarrje nga punëdhënësit

• Diskreditim personal

• Humbje të punës dhe përjashtim profesional

• Kërcënime ligjore dhe frikësime• Izolim shoqëror

Edhe më keq, shumica prej tyre shohin si ata që kanë ekspozuar vazhdojnë të ngjiten në karrierë, të paprekur dhe më të guximshëm. Duhet t’i japim fund kësaj kulture frike.

Çfarë do të thotë mbrojtje e vërtetë

Një sistem i vërtetë mbrojtjeje për sinjalizuesit duhet të përfshijë:

• Anonimat të garantuar për ata që raportojnë korrupsionin.

• Kanale raportimi të pavarura nga ndikimi politik.

• Mbrojtje ligjore nga pushimi, ngacmimi apo hakmarrja profesionale.

• Akses në mbështetje psikologjike, ndihmë ligjore dhe ndihmë financiare gjatë hetimeve.

• Dënime për ata që përpiqen të intimidojnë apo ndëshkojnë sinjalizuesit.

Për më tepër, kur sinjalizuesit zbulojnë raste të mëdha korrupsioni, ata duhet të njihen si mbrojtës të publikut—not si tradhtarë.

Inkurajimi i kulturës së të folurit

Ligjet janë vetëm fillimi. Na duhet edhe një fushatë kombëtare ndërgjegjësimi për të ndryshuar mënyrën si shoqëria i sheh sinjalizuesit. Shkollat, universitetet dhe institucionet publike duhet të mësojnë vlerën e guximit etik. Mediat duhet të theksojnë histori pozitive të atyre që zbuluan padrejtësi dhe bënë ndryshim.

Liderët publikë duhet të japin shembull—duke inkurajuar raportimin, duke reaguar seriozisht ndaj akuzave dhe duke mbrojtur sinjalizuesit nga sulmet.

Nga viktimë në hero

Një shoqëri që ndëshkon ata që thonë të vërtetën nuk do të jetë kurrë e lirë. Por një shoqëri që i mbron—bëhet më e fortë me çdo histori që del në dritë. Me çdo akt guximi, më shumë njerëz do të fillojnë të flasin. Heshtja do të thyhet. Kultura do të ndryshojë. Dhe korrupsioni do të fillojë të shembet nën peshën e vetë ekspozimit të tij.

Le të bëhet Maqedonia një vend ku askush nuk ka frikë nga e vërteta. Le të ngrihen sinjalizuesit—not me frikë, por me liri.