11. Изградба на култура на укажување: Поттикнување интегритет и отчетност во Македонија

Забелешка до нашите читатели

Алијансата на македонските граѓани е независно, над-партиско движење посветено на тоа да им даде вистински глас на граѓаните во борбата против корупцијата и во градењето праведна, транспарентна и просперитетна иднина за Македонија. Ние не сме за или против било која политичка партија. Ќе поддржиме секоја иницијатива на владата или опозицијара што се спротивставува на корупцијата и ја промовира чесноста и напредокот, но истовремено ќе бараме одговорност од сите партии, лидери и институции – без разлика на нивната политичка припадност. Македонија има доволно од поделби. Ако верувате дека политичките лидери и оние на јавна функција треба да им служат на граѓаните со чесност и интерестите на граѓаните да им бидат приоритет, поддржете нè. Нашата улога е да се осигураме дека секоја партија, секој функционер и секоја институција ќе работи чесно – за да ја обновиме довербата и заедно да изградиме подобра држава за сите.

Во Македонија, најголемите вистини најчесто се шепотат со страв—во канцеларии, преку кафе, зад затворени врати. Луѓето ја гледаат корупцијата. Знаат кој краде. Знаат како функционира играта. Но молчат. Не затоа што не им е грижа—but затоа што се плашат. Стравуваат дека ќе ја изгубат работата, безбедноста, иднината.

Ова молчење не е апатија. Тоа е преживување. И токму тоа го одржува корумпираниот систем во живот.

Ако навистина сакаме промена, мора да изградиме нова култура—култура каде што проговарањето не е опасно, туку е чест, заштитено и охрабрено дело.

Укажувачите: Прва линија на одбрана

Укажувачите не се проблематични лица. Тие се луѓето внатре во системот што сè уште веруваат во интегритетот. Тие ги откриваат зделките зад завесите, манипулацијата со јавни средства, наместените вработувања и злоупотребата на моќта.

Во многу од најголемите случаи на корупција во светот, не биле истражителите или новинарите што ги решиле случаите—it was someone inside with the courage to speak out. Овие луѓе заслужуваат повеќе од благодарност. Тие заслужуваат правна заштита, јавна поддршка и институционална почит.

Зошто луѓето молчат

Во денешна Македонија, цената за проговарање често е неподнослива. Укажувачите се соочуваат со:

• Одмазда од работодавачите

• Дискредитација и оцрнување

• Губење на работа и ставање на „црна листа“

• Правни закани и заплашувања• Социјална изолација

И уште полошо—најчесто гледаат како луѓето што ги разобличиле продолжуваат да напредуваат, недопрени и охрабрени. Мора да ставиме крај на оваа култура на страв.

Како изгледа вистинската заштита

Вистинскиот систем за заштита на укажувачите мора да вклучува:

• Гарантирана анонимност за оние што пријавуваат корупција.

• Независни канали за пријавување, без политичко влијание.

• Правна заштита од отказ, вознемирување и професионална одмазда.

• Пристап до психолошка поддршка, правна помош и финансиска поддршка за време на истрагата.

• Казни за оние што се обидуваат да заплашат или казнат укажувачи.

Понатаму, кога укажувачите откриваат големи случаи на корупција, тие треба да се

признаат како бранители на јавниот интерес—не како предавници.

Поттикнување култура на проговарање

Законите се само почеток. Ни треба и национална кампања за подигање на свеста и промена на општествениот став кон укажувачите. Училиштата, универзитетите и јавните институции треба да ја промовираат вредноста на етичката храброст. Медиумите треба да ги истакнуваат позитивните примери на оние што откриле злоупотреби и направиле разлика.

Јавните лидери мора да дадат пример—со активно охрабрување на пријавување, сериозно постапување по обвинувања и заштита на укажувачите од напади.

Од жртва до херој

Општество што ги казнува оние што ја говорат вистината никогаш нема да биде слободно. Но општество што ги штити—станува посилно со секоја нова приказна што ќе излезе на виделина. Со секој чин на храброст, повеќе луѓе ќе се охрабрат да проговорат. Тишината ќе се скрши. Културата ќе се промени. И корупцијата ќе почне да се руши под тежината на сопствената разобличеност.

Нека Македонија стане земја каде што никој не се плаши од вистината. Нека

укажувачите станат гласници на слободата—не жртви на стравот.

Д-р. Елена Спасовска

Ко-основачka и претседателka, Алијанса на македонските граѓани

Д-р Елена Спасовска е експерт за градење мир, еднаквост и демократско управување. Родена и израсната во Македонија, таа е дипломиран правник на Универзитетот „Св. Кирил и Методиј“, магистер на Универзитетот во Барселона и доктор на науки по меѓународни односи на Универзитетот на Јужна Австралија. Елена има предавано и учествувано во истражувачки проекти на водечки австралиски универзитети. Нејзината академска работа опфаќа глобална политика, развој, меѓународна безбедност, социјална правда, трговија со луѓе и постконфликтно владеење. Таа носи ретка комбинација од академска длабочина и јавен активизам, со јасна мисија: да се искорени корупцијата и да се обноват надежта, достоинството и можностите за сите граѓани на Македонија.

Алијанса на македонските граѓани

🌐 Веб-страница: www.macedonianalliance.com

📘 Фејсбук страница: facebook.com/MacedonianCitizensAlliance

👩‍⚕️ Фејсбук на д-р Елена Спасовска: facebook.com/DrElenaSpasovska