5. Mbikëqyrja Qytetare dhe Mbrojtja e Sinuatorëve në Luftën Kundër Korrupsionit

Korrupsioni mbijeton kur njerëzit ndihen të pafuqishëm për ta ndalur. Por e vërteta është se arma më e fortë kundër korrupsionit nuk është gjithmonë një ligj apo një institucion—janë vetë njerëzit. Kur qytetarët pajisen me mjetet, mbrojtjet dhe platformat për të mbajtur qeverinë përgjegjëse, korrupsioni fillon të mbytet.

Në Maqedoni, ne duhet të çlirojmë fuqinë e mbikëqyrjes qytetare dhe të mbrojmë ata që kanë guximin të flasin.

Nga spektatorë në roje

Mbikëqyrja qytetare nuk do të thotë komente të zemëruara në Facebook—por mekanizma të strukturuar dhe ligjorë ku publiku mund të monitorojë, sfidojë dhe kërkojë llogari nga qeveria në çdo nivel. Nga ministritë kombëtare deri te këshillat lokalë, qytetarët duhet të kenë një vend në tryezë.

Kjo përfshin:

• Borde të monitorimit komunitar që mbikëqyrin buxhetet lokale, prokurimet dhe zbatimin e projekteve.

• Dëgjime publike para vendimeve të mëdha të shpenzimeve apo projekteve zhvillimore.

• Platforma të hapura të të dhënave që lejojnë çdo qytetar të ndjekë aktivitetin qeveritar në kohë reale.

Këto mekanizma duhet të jenë të garantuara me ligj—not vullnetare, as simbolike. Kur njerëzit mund të shohin se ku po shkojnë paratë dhe si merren vendimet, besimi fillon të rikthehet. Dhe korrupsioni humbet terrenin.

Sinjalizuesit: Heroj, jo viktima

Korrupsioni shpesh zbulohet nga brenda. Duhet guxim që punonjësit publikë, të punësuarit apo qytetarët e zakonshëm të flasin. Por në Maqedoni, sinjalizuesit ka më shumë gjasa të ndëshkohen sesa të mbrohen. Ata humbasin punën, përballen me ngacmime dhe mbeten të vetëm—ndërsa fajtorët shpëtojnë.

Kjo duhet të ndryshojë.

Na duhen ligje të plota për mbrojtjen e sinjalizuesve që garantojnë:

• Anonimitet dhe konfidencialitet të plotë.

• Mbrojtje ligjore nga hakmarrja (pushim nga puna, ulje në detyrë, ngacmim).

• Qasje në shërbime mbështetëse, duke përfshirë ndihmën ligjore dhe psikologjike.

• Shpërblime apo njohje në rastet me ndikim të madh që kursejnë fonde publike.

Institucionet duhet të krijojnë kanale të sigurta dhe të pavarura për raportim të brendshëm—not nën ndikimin e politikanëve apo presionit të menaxhimit.

Ndërtimi i një kulture përgjegjësie

Mbikëqyrja qytetare nuk ka të bëjë vetëm me sisteme—ka të bëjë me një ndryshim kulture. Nga frika tek përgjegjësia. Çdo qytetar në Maqedoni duhet të kuptojë se nuk është i pafuqishëm. Përkundrazi—ata janë mbrojtësit e parë të demokracisë. Qoftë një prind që kërkon shkolla më të mira apo një punonjës që ekspozon ryshfet, çdo akt llogaridhënieje ka rëndësi.

Dhe qeveria duhet të dëgjojë. Zyrtarët që kanë frikë nga populli do t’i shërbejnë më mirë sesa ata që e injorojnë.

Një partneritet që mbron të ardhmen

Qeveria nuk mund ta përfundojë korrupsionin vetëm. As shoqëria civile nuk mund ta bëjë këtë vetëm. Por së bashku—me transparencë, bashkëpunim dhe llogaridhënie të ndërsjellë—mund të ndërtojmë një vend ku njerëzit nuk kanë nevojë të bërtasin për t’u dëgjuar apo të rrezikojnë gjithçka për të thënë të vërtetën.

E ardhmja e Maqedonisë varet nga qytetarët e saj. Kur ata mbrohen, informohen dhe përfshihen, korrupsioni humbet fuqinë e tij—dhe drejtësia nis të marrë frymë sërish.